رمان «سفرکرده‌ها» انتشارات پیام در آلمان به تازگی منتشر کرده است. وقایع این رمان در فاصله تابستان تا پاییز ۱۳۳۲ بعد از کودتای ۲۸ مرداد در خانواده یک نماینده مجلس شورای ملی و از دریچه چشم و از درون ذهن اعضای خانواده او و یک زن آلمانی که به ایران سفر کرده اتفاق می‌افتد. بیگانگی، از خودبیگانگی، سرخوردگی‌های اجتماعی، تبعیض و خودفریبی مجموعه‌ای از وقایع را رقم می‌زند که حاصلی جز ویرانگری ندارد. به یک معنا فصلی از تاریخ ایران از درون یک خانواده و در ماجراهایی که مستقیماً به کودتا ربط ندارد روایت می‌شود با این امید که زوال یک خانواده و شکل‌گیری خشونت و وضع ویژه عاطفی انسان‌ها در چنین بحران‌هایی را درک کنیم. علی آشوری پنج نکته درباره این رمان را مطرح کرده:
۱
دو اصل بنیادین در رمان سفرکرده‌ها به معنای درست رعایت شده‌اند: یکی ساختار رمان است که در آن شخصیت‌ها (کاراکترها) حوادث رمان را می‌سازند و راوی فقط آن حوادث را شرح می‌دهد. دومین اصل روند تخیل و واقیعت در این رمان است که به موازات وهماهنگ با هم‌اند، اما به شکلی متفاوت و مستقل عمل می‌کنند. متفاوت و مستقل به این مفهوم که تخیل فرصت را به وقایع چنان می‌بخشد که وقایع خود گویی تخیلی بیش نیستند. اما در عین حال در پیوند و هماهنگی با یکدیگرند. همین پیوند و هماهنگی تخیل و واقعیت با یکدیگر است که رمان تاریخی (با درک امروزین از آن) را معنا می‌دهد.
۲
شرح جغرافیایی مناطق در رمان است. مکان‌ها و فضا‌ها‌ی طبیعی که شرح داده می‌شوند همگی در رمان حضوری جدی و رئال دارند و فهم جغرافیایی – فرهنگی را منعکس می‌کنند که شخصت‌ها با آن پیوند دارند. جغرافیا در این رمان تاریخی، بستری است که کنش و واکنش شخصیتهای رمان در آن شکل می‌گیرد.
۳
اگر بخواهیم با قیاسی سینمایی به این رمان نگاه کنیم میزانسن‌ها همگی برای فهم شخصیت‌ها با یکدیگر تطبیق یافته‌اند به طوری که همه آنها به گونه‌ای در تداوم حضور یکدیگرند. اما از ویژه‌گی‌های فردی خود نیز برخوردارند. کوندرا معتقد است:
«گوهره‌ی رمان حق فردی وفردیت است»
ما در این اثر بر مبنای نظر کوندرا، هم با فردیت شخصیت‌ها آشنا می‌شویم و هم با حوادثی که همه آنها را به هم پیوند می‌دهد و در نهایت فضای کلی رمان را می‌سازد. رمان در خود و با خود حضورش نفی استبداد و توتالیتاریزم است. نوش آذر از عهده‌ی این کار خوب برآمده است. در کنش و واکنش، حوادث و گفت‌وگوهای شخصیتهای داستان همگی بیانگر استبداد فردی و تاریکی فرهنگی است. نویسنده تلاش دارد در بافت داستان در نقد و نفی این دو پدیده نه به طور مستقیم بلکه در متن داستان و روند شکل‌گیری حوادث آن، بپردازد.
۴
زبان غالب رمان متاثر از شکل‌گیری گفتمان‌های سال‌های بحرانی دهه ۳۰ می‌باشد. به کارگیری این زبان برای یاری رساندن به فهم رویدها و شناخت شخصیتهای رمان بسیار موثر است که امکان می‌دهد خواننده بتواند فضای آن زمان را بهتر برای خود مجسم سازد و این نکته مهمی در رمان تاریخی است که خواننده را با خود به برهه‌ای از تاریخ ببرد که وقایع و حوادث در آن اتفاق افتاده‌اند. همچنین در مسیر روایت «زبان» همچون زبان فقدان آزادی (نیاز آزادی) را نیز تجربه می‌کند و «نسبت حقیقت» و وقایع تاریخی را آماده برای تاویل بیشمار.
۵
در مجموع رمان سفر کرده‌ها تجربه‌ی موفقی در فهم تازه از نوشتن دررمان تاریخی است.
امیدوارم که نوش‌آذر در ادامه‌ی این رمان همانطور که خود در مقدمه بدان اشاره دارد حال به هر دلیلی معوق نماند و وقایع تاریخی را به همین سبک وسیاق تا مقطع امروزی پی بگیرد.
شناسنامه کتاب:
سفرکرده‌ها، رمان، حسین نوش‌آذر، انتشارات پیام، ژوئن ۲۰۲۰/ خرداد ۱۳۹۹، آلمان.
تهیه کتاب: